Sindirim Sistemi Hastalıklarında Beslenme

Sevgili okurlar,

“Hastalıklarda Beslenme Serisi” yazı dizimizin son konusuyla birlikte bugün sizlerle önemli bir başlığı daha ele alarak serimizi tamamlıyoruz. Sindirim sistemi hastalıkları, günlük yaşam kalitesini en çok etkileyen sağlık sorunlarının başında geliyor. Hazımsızlık, şişkinlik, reflü, gastrit, bağırsak hastalıkları… İster hafif ister kronik olsun, hepsi beslenmeyle çok yakından ilişkili. Bugün sizlerle hem bu hastalıkların temel özelliklerini hem de bilimsel araştırmalar ışığında beslenmenin tedavideki yerini konuşacağız.

SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI NEDİR?

Sindirim sistemi; ağızdan başlayıp anüse kadar uzanan karmaşık bir yolculuktur. Midemiz, karaciğerimiz, safra kesemiz, ince ve kalın bağırsaklarımız bu sistemin bir parçasıdır. Dolayısıyla bu yapıların herhangi birinde ortaya çıkan bozukluk, sindirim sistemi hastalıkları başlığı altında değerlendirilir.

Bugün en sık gördüğümüz sindirim sistemi hastalıklarından bazıları şunlardır:

1. Gastroözofageal Reflü (GERD)
2. Gastrit ve Peptik Ülser
3. İrritabl Bağırsak Sendromu (IBS)
4. İnflamatuvar Bağırsak Hastalıkları (IBH): Crohn ve Ülseratif Kolit
5. Çölyak Hastalığı ve Gluten İntoleransı
6. Laktoz İntoleransı
7. Safra Kesesi Hastalıkları
8. Kabızlık ve İshal

Her birinin beslenme ile çok güçlü bir ilişkisi bulunur. Çünkü sindirdiğimiz her besin, doğrudan bu dokularla temas eder. Bu nedenle tedavide beslenme çoğu zaman en az ilaç kadar önemli bir rol oynar.

TANI VE TEŞHİS NASIL KONULUR?

Sindirim sistemi hastalıklarında tanı süreci genellikle şu adımları içerir:

1. Klinik değerlendirme

Doktor, kişinin semptomlarını (mide yanması, karın ağrısı, şişkinlik, dışkı düzeni değişiklikleri vb.) değerlendirir. Belirtilerin süresi, tetikleyici durumlar ve aile öyküsü tanıda önemli veriler sunar.

2. Laboratuvar testleri

Kan testleri, inflamasyon göstergeleri, vitamin-mineral düzeyleri, karaciğer enzimleri gibi parametreler değerlendirilir.

3. Endoskopik işlemler

Özellikle gastrit, ülser, reflü ve çölyakta altın standart yöntem gastroskopidir.

Crohn ve Ülseratif Kolit gibi bağırsak hastalıklarında kolonoskopi kullanılır.

4. Biyopsi

Örneğin çölyak hastalığında tanı için ince bağırsak biyopsisi şarttır.

IBH’de de inflamasyonun derecesi ve tutulumu biyopsi ile değerlendirilir.

5. Solunum testleri

Laktoz intoleransı veya SIBO için kullanılan nefes testleri tanı koymada hızlı ve güvenilir yöntemlerdir.

6. Dışkı testleri

Bağırsak florası dengesizlikleri, inflamasyon belirteçleri ve enfeksiyonlar dışkı tahliliyle tespit edilir.

Gördüğünüz gibi, sindirim sistemi hastalıklarında tanı oldukça kapsamlıdır ve çoğu zaman birden fazla yöntemin birlikte değerlendirilmesi gerekir.

TEDAVİDE BESLENMENİN ÖNEMİ

Sindirim sistemi hastalıklarında beslenmenin rolü artık sadece “destekleyici” olarak görülmüyor. Modern tıp, özellikle son 10 yılda yapılan araştırmalarla beslenmenin tedavinin merkezinde olduğunu vurguluyor.

Bilimsel çalışmalar bunu net şekilde ortaya koyuyor:

• 2020 yılında Gut dergisinde yayınlanan bir çalışma, bağırsak bariyer bütünlüğünün gıdalarla doğrudan ilişki olduğunu ve uygun beslenmenin gut inflamasyonunu %40’a kadar azalttığını göstermiştir.
• Reflü hastalarında yapılan bir klinik araştırmada, beslenme düzeni değiştirildiğinde semptom şiddetinin 2 hafta içinde belirgin şekilde azaldığı gösterilmiştir (JAMA Otolaryngology, 2017).
• IBS hastalarında düşük FODMAP diyetinin semptomları %50’ye varan oranda azalttığı birçok meta-analizle doğrulanmıştır (Gastroenterology, 2018).
• Çölyak hastalarında tek tedavi yöntemi tamamen glutensiz beslenmedir; bu bile tek başına beslenmenin tedavideki gücünü gözler önüne serer.

Bu araştırmaların ortak sonucu şudur:

Sindirim sistemi hastalıklarında beslenme; tedavinin bir parçası değil, çoğu zaman tedavinin kendisidir.

ŞİMDİ GELİN HASTALIKLARI TEK TEK ELE ALALIM

1) Gastroözofageal Reflü (GERD)

Reflü, mide içerisindeki asidin yemek borusuna geri kaçmasıdır. En sık neden, alt özofagus sfinkterinin gevşemesidir.

Beslenmede Nelere Dikkat Edilmeli?

• Büyük porsiyonlarla yemek yemek mide basıncını artırır; küçük ve sık öğünler sindirimi kolaylaştırır.
• Yemek sonrası yatmamak bilimsel olarak semptomları azaltır.
• Yağlı yiyecekler mide boşalmasını yavaşlatır, bu nedenle yağ yükü azaltılmalıdır.
• Çok sıcak veya çok soğuk yiyecekler yemek borusunu irrite eder.

Çeşitli klinik çalışmalar, asit yükünü azaltan beslenme modelinin reflü semptomlarını ilaçsız bile belirgin şekilde hafiflettiğini göstermektedir.

2) Gastrit ve Peptik Ülser

Gastrit mide duvarının iltihaplanmasıdır. Ülser ise mide veya ince bağırsağın başlangıç bölümünde yara oluşmasıdır.

Beslenme Önerileri

• Tahriş edici yiyeceklerden kaçınmak (çok baharatlı, çok yağlı, aşırı ekşi besinler) mide duvarındaki inflamasyonu azaltır.
• Lifli besinlerin yeterli alımı mide asidiyle savaşan tampon etki sağlar.
• Yavaş çiğnemek ve stres yönetimi önemlidir; çünkü stres mide asidini artırır.

Araştırmalar, mide duvarı onarımının özellikle düzenli lif alımıyla daha hızlı gerçekleştiğini göstermektedir.

3) İrritabl Bağırsak Sendromu (IBS)

IBS, bağırsak hareketlerinin düzensizliği ile karakterize, fonksiyonel bir bağırsak hastalığıdır.

Beslenmede Önemli Noktalar

• En çok bilinen yaklaşım düşük FODMAP diyetidir.

Birçok klinik çalışma, bu yaklaşımın şişkinlik ve ağrıyı belirgin şekilde azalttığını göstermiştir.

• Gaz yapan besinlerin aşırı tüketilmesi belirtileri artırabilir.
• Düzenli su tüketimi bağırsak motilitesini destekler.

IBS’nin psikolojik boyutu da önemlidir; bağırsak-mikrobiyota-beyin ekseni üzerinde birçok araştırma bunu doğruluyor.

4) İnflamatuvar Bağırsak Hastalıkları (Crohn – Ülseratif Kolit)

Bağışıklık sisteminin bağırsak mukozasını sürekli olarak iltihaplandırdığı kronik hastalıklardır.

Beslenmenin Rolü

• Araştırmalar, bağırsak geçirgenliğini artıran besinlerin alevlenmeleri tetiklediğini göstermektedir.
• Omega-3 yağ asitlerinden zengin bir diyetin inflamasyonu azalttığı bilimsel olarak desteklenmiştir.
• Yeterli enerji ve protein alımı, özellikle alevlenme dönemlerinde dokuların onarımı için kritiktir.
• Lif alımı alevlenme döneminde azaltılır, remisyon döneminde kontrollü şekilde artırılır.

Beslenme, IBH hastalarının yaşam kalitesini belirleyen en kritik faktörlerden biridir.

5) Çölyak Hastalığı

Çölyak; gluten adlı proteinin ince bağırsakta bağışıklık tepkisine yol açmasıyla ortaya çıkan otoimmün bir hastalıktır.

Beslenme Esastır

• Tek tedavi ömür boyu glutensiz beslenmedir.
• Glutensiz beslenme başlanmasından sonra ince bağırsak villusları genellikle 6–12 ay içinde iyileşmeye başlar.
• Bu süreçte vitamin-mineral emilimi düzelir, şikayetler büyük ölçüde ortadan kalkar.

Gluten diyetten tamamen çıkarılmadıkça hastalık hiçbir şekilde iyileşmez.

6) Gluten Hassasiyeti (Non-Çölyak Gluten Duyarlılığı)

Çölyak olmadığı hâlde gluten tüketince şişkinlik, baş ağrısı, karın ağrısı yaşayan kişilerde görülür.

Beslenme

• Gluteni azaltmak (tamamen değil, kişiye göre düzenlenir) semptomları hafifletir.

Araştırmalar, hassasiyetin bağışıklık yanıtından çok bağırsak bariyeri ile ilişkili olduğunu düşündürüyor.

7) Laktoz İntoleransı

Laktozu parçalamaya yarayan laktaz enziminin azalması sonucu gelişir.

Beslenmede Dikkat Edilecekler

• Laktoz içeriği yüksek gıdaların porsiyonları azaltılır veya kişinin toleransına göre ayarlanır.
• Laktaz enzim aktivitesi kişiden kişiye değiştiğinden “kişiselleştirilmiş beslenme” modeli uygulanır.

Bilimsel çalışmalar, küçük porsiyonlarda laktozun çoğu birey tarafından tolere edilebildiğini gösteriyor.

8) Safra Kesesi Hastalıkları

Safra akışının bozulması veya safra taşları sindirimi etkiler.

Beslenme İlkeleri

• Aşırı yağ yükü safra salgısını artırarak ağrıyı tetikleyebilir.
• Düzenli, dengeli yağ alımı sindirimi kolaylaştırır.
• Lif alımı safra metabolizmasını olumlu etkiler.

9) Kabızlık ve İshal

Sindirim sistemi dengesinin en hassas göstergeleridir.

Kabızlıkta Beslenme

• Yeterli lif + su kombinasyonu bağırsak hareketlerini normalleştirir.
• Araştırmalar, günlük 25–30 g lif alımının kabızlığı %40 azaltabileceğini gösteriyor.

İshalde Beslenme

• Bağırsakların dinlenmesini sağlayan, düşük lifli ve sindirimi kolay bir beslenme tercih edilir.
• Elektrolit dengesinin korunması önemlidir.

BAĞIRSAK MİKROBİYOTASININ ROLÜ

Mikrobiyota, sindirim sistemi hastalıklarının neredeyse tamamında anahtar bir rol oynar.

Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology dergisinde yayınlanan çalışmalar, mikrobiyotadaki bozulmanın (disbiyozis) IBS, IBH, çölyak ve hatta reflüde bile rol oynayabileceğini göstermektedir.

Beslenme mikrobiyotayı:

• 24 saat içinde bile etkileyebilir,
• 4–12 hafta içinde tamamen yeniden şekillendirebilir.

Bu nedenle tedavide beslenme, mikrobiyota üzerinden doğrudan bir iyileşme sağlar.

SON SÖZ: BESLENME, SİNDİRİM SİSTEMİNİN EN BÜYÜK ŞİFASI

Sindirim sistemi hastalıklarında beslenme sadece “diyet” anlamına gelmez.

Bu bir yaşam tarzıdır:

• Porsiyon kontrolü
• Lif dengesi
• Doğru yağ seçimi
• Düzenli su tüketimi
• Bağırsak dostu besinler
• Yavaş ve farkındalıklı yemek

Hepsi sindirim sisteminin çalışmasını doğrudan etkiler.

Unutmayın, sindirim sistemi aslında vücudun merkezi gibidir.

Sindirim iyiyse; enerji, bağışıklık, uyku ve ruh hâli bile iyidir.

Bu seri boyunca sizlerle farklı hastalıkların beslenme örüntülerini konuştuk.

Bugün ise serimizi sindirim sistemi gibi kapsamlı ve hayati bir konuyla tamamlıyoruz.

Hastalıklarda beslenmenin ne kadar güçlü bir tedavi aracı olduğunu unutmayın.

Doğru beslenme çoğu zaman ilk ilacımızdır.

Dyt. Melina Ezgi Tosun

KAYNAKÇA

• JAMA Otolaryngology–Head & Neck Surgery. (2017). LPRD ve reflüde beslenmenin etkisi üzerine klinik çalışma.
• Gastroenterology. (2018). Düşük FODMAP diyetinin IBS üzerindeki etkileri: Sistematik derleme ve meta-analiz.
• Gut. (2020). Beslenme ve bağırsak bariyer bütünlüğü ilişkisi.
• Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology. Mikrobiyota ve sindirim hastalıklarının etkileşimi üzerine güncel derleme.
• World Gastroenterology Organisation (WGO) Guidelines. (2022). IBS, GERD, IBH ve çölyak klinik rehberleri.
• American Gastroenterological Association (AGA). Beslenme ve gastrointestinal hastalık yönetimi raporları.

Kaynak: Bihaber.TR köşe yazarı Dyt. Melina Ezgi Tosun

Bir Cevap Yaz